करुणात्रिपदी

(श्रीमद्वासुदेवानन्‍दसरस्वतीस्वामीविरचित)

शांत हो श्रीगुरुदत्ता । मम चित्ता शमवी आता ।।धृ।।
तू केवळ माता जनिता । सर्वथा तू हितकर्ता ||
तू आप्तस्वजन भ्राता । सर्वथा तूचि त्राता ||
भयकर्ता तू भयहर्ता । दंडधर्ता तू परिपाता ||
तुजवाचुनि न दुजी वार्ता । तू आर्ता आश्रय दत्ता ||
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ।।१।।

अपराधास्तव गुरुनाथा । जरि दंडा धरिसी यथार्था ।।
तरि आम्ही गाउनि गाथा । तव चरणीं नमवू माथा ।।
तू तथापि दंडिसी देवा । कोणाचा मग करूं धावा ||
सोडविता दुसरा तेव्हां । कोण दत्ता आम्हां त्राता ||
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ।।२।।

तू नटसा होउनि कोपी । दंडिताहि आम्ही पापी ||
पुनरपिही चुकत तथापि । आम्हांवरी न च संतापी ।।
गच्छतः स्खलनं क्वापि । असें मानुनि नच होऊ कोपी ||
निजकृपा लेशा ओपी । आम्हांवरि तू भगवंता ।।
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ।।३।।

तव पदरीं असता ताता । आडमार्गीं पाऊल पडतां ||
सांभाळुनि मार्गावरता । आणिता न दूजा (दुसरा) त्राता ||
निजबिरुदा आणुनि चित्ता । तू पतितपावन दत्ता ||
वळे आतां आम्हांवरता | करुणाघन तू गुरुनाथा ||
शांत हो । शांत हो श्रीगुरुदत्ता ।।४।।

सहकुटुंब सहपरिवार । दास आम्ही हें घरदार ||
तव पदी अर्पू असार । संसाराहित हा भार ||
परिहरिसी करुणासिंधो । तू दीनानाथ सुबन्‍धो ||
आम्हां अघ लेश न बाधो । वासुदे-प्रार्थित दत्ता ।।
शांत हो श्रीगुरुदत्ता । मम चित्ता शमवी आता ।।५।।

श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।धृ।।

चोरे द्विजासी मारीता मन जे । कळवळले ते कळवळो आता ।।
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।१।।

पोटशूळाने द्विज तडफडता । कळवळले ते कळवळो आता ।।
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।२।।

द्विजसुत मरता वळले ते मन । हो की उदासीन न वळे आता।।
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।३।।

सतिपति मरता काकुळती येता । वळले ते मन न वळे की आता।।
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।४।।

श्रीगुरुदत्ता त्यजी निष्ठुरता। कोमल चित्ता वळवी आता।।
श्रीगुरुदत्ता जय भगवंता । ते मन निष्ठुर न करी आता ।।५।।

जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन ।।धृ।।

निज-अपराधे उफराटी दृष्टी । होऊनि पोटी भय धरू पावन ।।
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन ।।१।।

तू करुणाकर कधी आम्हांवर । रुसशी न किंकर-वरद-कृपाघन।।
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन ।।२।।

वारी अपराध तू मायबाप । तव मनी कोप लेश न वामन ।।
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन।।३।।

बालकापराधा गणे जरी माता । तरी कोण त्राता देईल जीवन ।।
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन ।।४।।

प्रार्थी वासुदेव पदी ठेवी भाव । पदी देवो ठाव देव अत्रिनन्‍दन।।
जय करुणाघन निजजनजीवन । अनसूयानन्‍दन पाहि जनार्दन।।५।।

उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ||धृ||

जो अनसूयेच्या, भावाला, भुलूनिया सुत झाला,
दत्तात्रेय अशा, नामाला, मीरवी वंद्य सुरांला,
तो तू मुनीवर्या, निज पाया, स्मरता वारीसी माया
उद्धरी गुरुराया, अनसूया तनया दत्तात्रेया ||१||

जो माहुरपूरी, शयन करी, सह्याद्रीचे शिखरी,
निवसे गंगेचे, स्नान करी, भिक्षा कोल्हापूरी,
स्मरता दर्शन दे, वारी भया, तो तू आगमागेया
उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ||२||

तो तू वांझेसी, सुत देसी, सौभाग्या वाढविसी,
मरता प्रेतासी, जीववीसी, सत्वर-दाना देसी,
यास्तव वासुदेव, तव पाया, धरी त्या तारी सदया,
उद्धरी गुरुराया, अनसूया, तनया दत्तात्रेया ||३||

सांगावे, कवण्या ठाया जावे, कवणा ते स्मरावे,
कैसे काय करावे, कवण्या परि मी रहावे |
कवण येउन, कुरुंद-वाडी, स्वामी ते मिळवावे, सांगावे ||धृ||

या हारि, जेवावे व्यवहारी, बोलावे संसारी, 
घालूनी अंगिकारी, प्रतीपाळीसि जो निर्धारी,
केला जो निज निश्चय स्वामी कोठे तो अवधारी, सांगावे ||१||

या रानी, माझी करुणावाणी, काया कष्टील प्राणी,
ऐकुनी घेशील कानी, देशील सौख्य निदानी,
संकट होउनि, मूर्च्छित असता, पाजील कवण पाणी, सांगावे ||२||

त्यावेळा, सत्पुरुषांचा मेळा, पहातसे निज डोळा,
लावति भस्म कपाळा, सांडी भय तू बाळा,
श्रीपाद श्रीवल्लभ म्हणती, अभय तुज गोपाळा, सांगावे ||३||

।। घोरकष्टोद्धरणस्तोत्रम् ।।
(अन्वय व संक्षिप्तार्थ)

श्रीपाद श्री वल्लभ त्वं सदैव, श्रीदत्तास्मान पाहि देवाधिदेव ।
भावग्राह्य क्लेशहारिन सुकीर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ।।१।।

अन्वय: भो देवाधिदेव, श्रीदत्त, श्रीपाद श्रीवल्लभ, भावग्राह्य, क्लेशहारिन् सुकीर्ते, त्वं सदैवास्मान् पाहि, अस्मात, घोरात्कष्टात् उध्दर ते नम: ।।१।।

संक्षिप्तार्थ: हे देवाधिदेवा श्रीदत्ता, श्रीपादा, श्रीवल्लभा, भावग्राह्या -- क्लेशहारका सुकिर्ते, तुं सर्वदा आमचे रक्षण कर. आमचा या घोर कष्टातून उध्दार कर. तुला नमस्कार असो. ।।१।।
.
.
त्वं नो माता, त्वं पिताप्तो धिपस्त्वं, त्राता योगक्षेमकृत, सदगुरुस्त्वम् ।
त्वं सर्वस्वं, नः प्रभो विश्र्वमूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ।।२।।

अन्वय: हे अप्रभो विश्र्वमुर्ते, त्वं नो माता त्वं न: पिता त्वं न: आप्त: त्वं नो अधिप: त्वं न: योगक्षेमकृत् त्वं न: सर्वस्वं अस्मान् घोरात्कष्टादुध्दर ते नम: ।।२।।

संक्षिप्तार्थ: हे अप्रभो (नाहि प्रभु ज्याला, तो अप्रभु म्हणजे सर्वप्रभु) सर्वप्रभो विश्र्वमुर्ते तू आमची माता, पिता, मालक, योगक्षेम चालविणारा सद्गुरु व सर्वस्व आहेस; म्हणुन आमचा या घोर कष्टातून उद्धार कर. तुला नमस्कार असो. ।।२।।
.
.
पापं तापं व्याधि माधिं च दैन्यं, भीतिं क्लेशं त्वं हराशु त्वदन्यम् ।
त्रातारं नो वीक्ष ईशास्तजूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ।।३।।

अन्वय: हे ईश त्वं पापं तापं व्याधिं आधिं दैन्यं भीतिं क्लेशं च आशु हर, हे अस्तजुर्ते त्वदन्यं त्रातारं नो वीक्षे अस्मान् घोरात कष्टात् उद्धर ते नम: ।।३।।

संक्षिप्तार्थ: हे ईश्वरा, तू आमचे पाप, ताप, शारीरिक व्याधी, मानसिक आधी, दारिद्य्र, भीती व क्लेश यांचे सत्वर हरण कर. हे पीडा नाशका, तुझ्यावाचून अन्य त्राता आम्हाला दिसत नाही. याकरिता आमचा या घोर संकटातून उद्धार कर. तुला नमस्कार असो. ।।३।।
.
.
नान्यस्त्राता नापि दाता न भर्ता, त्वत्तो देव त्वं शरण्योकहर्ता ।
कुर्वात्रेयानुग्रहं पूर्णराते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ।।४।।

अन्वय: हे देव त्वत्तोन्यस्त्राता न, दाता न, त्वं शरण्य : अकहर्तासि, हे आत्रेय, अनुग्रहं कुरु हे पूर्णराते घोरात्कष्टादस्मानुध्दर ते नम : ।।४।।

संक्षिप्तार्थ: हे देवा, आम्हास तुझ्याहून दुसरा त्राता नाही. दाता नाही. भर्ताही नाही. तू शरणागत-रक्षक व दु:खहर्ता आहेस. हे अत्रेया, आमच्यावर अनुग्रह कर. हे पुर्णकामा, घोर संकटापासून आमचा उद्दार कर. तुला नमस्कार असो. ।।४।।
.
.
धर्मे प्रीतिं सन्मतिं देवभक्तिं, सत्संगाप्तिं देहि भुक्तिं च मुक्तिम् ।
भावासक्तिं चाखिलानन्दमूर्ते, घोरात्कष्टात उध्दरास्मान नमस्ते ।।५।।

अन्वय: हे अखिलानंदमुर्ते दे, धर्मे प्रीतिं सन्मतिं भक्तिं सत्संगाप्तिं भुक्तिं मुक्तिं भावासक्तिं च देही, अस्मान् घोरात्कष्टादुध्दर ते नम: ।।५।।

संक्षिप्तार्थ: हे अखिलानंदकारकमुर्ते देवा, आम्हाला धर्माचे ठिकाणी प्रीती, भुक्ति, मुक्ति व भक्तिचे ठिकाणी आसक्ती दे. सर्व घोर कष्टातून आमचा उद्धार कर. तुझे चरणारविंदी आमचे शतश: प्रणाम असो. ।।५।।

श्र्लोक पंचक मेतद्यो लोकमंगल वर्धनम् ।
प्रपठेन्नियतो भक्त्या स श्रीदत्तप्रियो भवेत् ।।

अन्वय: लोकमङ्गलवर्धनमेतच्छलोकपंचकं नियत: । य: भक्त्या प्रपठेत् स श्रीदत्तप्रियो भवेत् ।।६।।

संक्षिप्तार्थ: श्री सद्गुरुमहाराज म्हणतात, "सर्वांचे कल्याण करणारे हे श्लोकपंचक नियमपुर्वक नित्यश: भक्तिभावाने जो पठण करील तो मनुष्य, श्रीदत्ताला अत्यंत प्रिय होईल व श्रीदत्तही उत्तरोत्तर या भक्ताला प्रिय होईल", असा माझा आशीर्वाद आहे ।।

इति श्रीमद वासुदेवानंद सरस्वती कृतं घोरकष्टोध्दरणस्तोत्रं संपूर्णम् ।।

tripadi, karunatripadi stotram